KUNST IN DE KERKZAAL

De Moeder Gods van Vladimir in Esserheem

Sinds drie jaar hangt in de kerkzaal van Esserheem, Veenhuizen een prachtige Maria-icoon. Het is een processie-icoon die de Moeder Gods van Vladimir, de beroemdste Russische Maria-icoon, voorstelt. Deze Vladimirskaja behoort tot het type van de Eleousa-iconen. Eleousa is een Griekse benaming, die 'liefdevolle omhelzing' betekent. Iconen van dit type zijn dan ook ter herkennen aan de innige wijze waarop het Christuskind zich tegen zijn Moeder aanvlijt. Meestal drukt het Kind daarbij het gezichtje tegen de wang van Zijn Moeder.

 
 
 
In Rusland is de benaming voor Eleousa Umilenië. Volgens kunsthistorici zou dit iconentype zich langzaam hebben ontwikkeld uit de Hodigitria-icoon. Hodigitria betekent wegwijzende. Ook bij de Eleousa-icoon wijst de Moeder Gods met een hand op haar Zoon Jezus Christus. De vroegst bekende voorstelling van dit Maria-type is een beeldje uit de 9e eeuw. Het uiteindelijke beeld van de Eleousa is tussen de 12e en 14e eeuw gevormd, zowel in het Byzantijnse als Russische Rijk. In Rusland wordt dit type sinds de 12e eeuw vereerd, na de komst van wat later de Vladimirskaja-icoon genoemd zal worden: de meest wonderdadige en meest vereerde Maria-icoon van Rusland.

Symbolen

Het onderkleed van de Moeder Gods is groen-blauw van kleur. Deze kleur symboliseert dat Maria een vrouw van aardse oorsprong is. Het bovenkleed is rood (purper) en dit betekent dat Maria omstraald wordt door Goddelijke heerlijkheid, doordat zij de Christus mocht baren. Op het kleed van Maria zijn twee sterren te zien. Een derde ster gaat schuil achter het Christuskind. Deze drie sterren symboliseren het dogma van de Orthodoxe Kerk, dat Maria maagd bleef vóór, tijdens en na de geboorte van Jezus Christus.
De voetzool van het Christuskind is op deze icoon naar de beschouwer gericht. Dit is een teken van nederigheid van het Kind. In het aureool dat het hoofdje van het Kind omringt, is en kruis te zien, dat vooruitwijst naar zijn kruisdood.
De Moeder Gods en haar zoon hebben een bijzonder vriendelijke gelaatsuitdrukking. Dit is toe te schrijven aan de invloed van de Moskouse hofschilder Simon Ushakov (17e eeuw), die als eerste de meer menselijke invloed in de gelaten van de heiligen toeliet. Verder valt op dat de gelaten een sterke expressie hebben meegekregen.
Tot slot, de zomen van sluier en kleed zijn met paarlen en edelstenen versierd. Dit laat zien dat het om een icoon gaat uit een heel goed atelier. De achtergrond is in een rose-rode kleur geschilderd overdekt met kleine gouden wolkjes. Dit soort decoratie was gewoon bij de iconen uit de Centraal-Russische stad Jaroslav.

In Esserheem hangt deze icoon van de Moeder Gods boven het offerblok waarop gedetineerden hun kaarsjes branden. Menigeen staart daarbij in gebed naar Maria en het Jezuskind. De innigheid van de omhelzing kent een warmte, welke nog eens wordt onderstreept door de talrijke vlammetjes van de gebedskaarsjes.
Het is ook een plek van meditatie. Gedetineerden kunnen in Esserheem gewoon een bezoek brengen aan de kerkzaal. En dus treffen wij regelmatig biddende gedetineerden aan bij 'onze' icoon. Dat er altijd kaarsjes branden is daarbij een vanzelfsprekendheid.

Walther Burgering